ಉಷಾ ಮೆಹ್ತಾ

ಉಷಾ ಮೆಹ್ತಾ ಗಾಂಧೀವಾದಿ ಮತ್ತು ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಹೋರಾಟಗಾರ್ತಿ. 

ಉಷಾ ಮೆಹ್ತಾ ಗುಜರಾತ್‌ನ ಸೂರತ್‌ ಸಮೀಪದ ಸರಸ್‌ ಗ್ರಾಮದಲ್ ಲಿ1920ರ ಮಾರ್ಚ್ 25ರಂದು ಜನಿಸಿದರು.  ಕೇವಲ ಐದು ವರ್ಷದವಳಿದ್ದಾಗ, ಅಹಮದಾಬಾದ್‌ನಲ್ಲಿರುವ  ಗಾಂಧೀಜಿ ಅವರ ಆಶ್ರಮಕ್ಕೆ ಭೇಟಿ ನೀಡಿ ಅವರಿಂದ ಪ್ರಭಾವಿತರಾದರು.  ಗಾಂಧಿಯವರು ತಮ್ಮ ಗ್ರಾಮದ ಬಳಿ ಶಿಬಿರವನ್ನು ಏರ್ಪಡಿಸಿದಾಗ ಅದರಲ್ಲಿ ಪುಟ್ಟ ಉಷಾ ಭಾಗವಹಿಸಿದರು. 

1928 ರಲ್ಲಿ ಎಂಟು ವರ್ಷದ ಉಷಾ ಸೈಮನ್ ಆಯೋಗದ ವಿರುದ್ಧ ಪ್ರತಿಭಟನಾ ಮೆರವಣಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿದರು.  ಉಷಾ ಮತ್ತು ಇತರ ಮಕ್ಕಳು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ರಾಜ್ ವಿರುದ್ಧ ಮುಂಜಾನೆ ಪ್ರತಿಭಟನೆಗಳಲ್ಲಿ ಮತ್ತು ಮದ್ಯದ ಅಂಗಡಿಗಳ ಮುಂದೆ ಪಿಕೆಟಿಂಗ್‌ನಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸಿದರು. 1932 ರಲ್ಲಿ ಉಷಾ 12 ವರ್ಷದವರಿದ್ದಾಗ ಅವರ ಕುಟುಂಬವು ಬಾಂಬೆಗೆ ಸ್ಥಳಾಂತರಗೊಂಡಿತು, ಇದರಿಂದಾಗಿ ಅವರು ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಚಳವಳಿಯಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿ ಭಾಗವಹಿಸಲು ಸಾಧ್ಯವಾಯಿತು. ಆಕೆ ಮತ್ತು ಇತರ ಮಕ್ಕಳು ರಹಸ್ಯ ಬುಲೆಟಿನ್‌ಗಳು ಮತ್ತು ಪ್ರಕಟಣೆಗಳನ್ನು ವಿತರಿಸಿದರು, ಸೆರೆಮನೆಗಳಲ್ಲಿ ಕೈದಿಗಳನ್ನು ಭೇಟಿ ಮಾಡಿ ಅವರ  ಸಂದೇಶಗಳನ್ನು ಸಂಬಂಧಿಕರಿಗೆ ಸಾಗಿಸಿದರು.

ಉಷಾ ಮೆಹ್ತಾ ಗಾಂಧಿಯವರಿಂದ ಹೆಚ್ಚು ಪ್ರಭಾವಿತರಾಗಿ ಅವರ ಅನುಯಾಯಿಗಳಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರಾದರು. ಬ್ರಹ್ಮಚಾರಿಣಿಯಾಗಿ ಉಳಿಯಲು ನಿರ್ಧಾರವನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡರು.  ಕೇವಲ ಖಾದಿ ಬಟ್ಟೆಗಳನ್ನು ಧರಿಸುತ್ತಾ ಎಲ್ಲಾ ರೀತಿಯ ಐಷಾರಾಮಿಗಳಿಂದ ದೂರವಿದ್ದರು. ಕಾಲಾನಂತರದಲ್ಲಿ ಅವರು ಗಾಂಧಿಯ ಚಿಂತನೆ ಮತ್ತು ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರದ ಪ್ರಮುಖ ಪ್ರತಿಪಾದಕರಾಗಿ ಹೊರಹೊಮ್ಮಿದರು.

ಉಷಾ ಅವರ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಶಿಕ್ಷಣವು ಖೇಡಾ ಮತ್ತು ಭರೂಚ್‌ನಲ್ಲಿ ನಡೆಯಿತು.  ನಂತರ ಬಾಂಬೆಯ ಚಂದರಾಮ್‌ಜಿ ಹೈಸ್ಕೂಲ್‌ನಲ್ಲಿ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡಿದರು. 1935ರಲ್ಲಿ ಮೆಟ್ರಿಕ್ಯುಲೇಷನ್ ಮುಗಿಸಿ ಬಾಂಬೆಯ ವಿಲ್ಸನ್ ಕಾಲೇಜಿನಲ್ಲಿ ಓದು ಮುಂದುವರೆಸಿದರು. 1939ರಲ್ಲಿ ತತ್ವಶಾಸ್ತ್ರದಲ್ಲಿ ಪ್ರಥಮ ದರ್ಜೆಯಲ್ಲಿ ಪದವಿಯನ್ನು ಪಡೆದರು. ನಂತರ ಕಾನೂನು ಅಧ್ಯಯನವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರಾದರೂ, 1942 ರಲ್ಲಿ ಕ್ವಿಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಚಳುವಳಿಯನ್ನು ಸೇರಲು ತಮ್ಮ ಅಧ್ಯಯನವನ್ನು ಕೊನೆಗೊಳಿಸಿದರು.

1942ರ ಆಗಸ್ಟ್ 9ರಂದು ಮುಂಬೈನ ಗೋವಾಲಿಯಾ ಟ್ಯಾಂಕ್ ಮೈದಾನದಲ್ಲಿ ಕ್ವಿಟ್ ಇಂಡಿಯಾ ಚಳುವಳಿಯನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸುವುದಾಗಿ ಮಹಾತ್ಮಾ ಗಾಂಧಿ ಘೋಷಿಸಿದ್ದರು. ಗಾಂಧಿ ಸೇರಿದಂತೆ ಬಹುತೇಕ ಎಲ್ಲಾ ನಾಯಕರನ್ನು ಆ ದಿನಾಂಕದ ಮೊದಲು ಬಂಧಿಸಲಾಯಿತು. ಆದಾಗ್ಯೂ, ನಿಗದಿತ ದಿನದಂದು ಗೋವಾಲಿಯಾ ಟ್ಯಾಂಕ್ ಮೈದಾನದಲ್ಲಿ ಅಪಾರ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಭಾರತೀಯರು ಜಮಾಯಿಸಿದರು. ಅವರನ್ನು ಉದ್ದೇಶಿಸಿ ರಾಷ್ಟ್ರಧ್ವಜಾರೋಹಣ ಮಾಡುವುದನ್ನು ಕಿರಿಯ ನಾಯಕರು ಮತ್ತು ಕಾರ್ಯಕರ್ತರ ಗುಂಪಿಗೆ ಬಿಡಲಾಗಿತ್ತು. 14 ಆಗಸ್ಟ್ 1942 ರಂದು ಉಷಾ ಮತ್ತು ಅವರ ಕೆಲವು ನಿಕಟ ಸಹವರ್ತಿಗಳು ರಹಸ್ಯ ರಹಸ್ಯ ರೇಡಿಯೋ ಕೇಂದ್ರವನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು. ಇದು ಆಗಸ್ಟ್ 27 ರಂದು ಪ್ರಸಾರ ಆರಂಭಿಸಿತು.  ಆಕೆಯ ಸಹವರ್ತಿಗಳಲ್ಲಿ ವಿಠಲಭಾಯ್ ಝವೇರಿ, ಚಂದ್ರಕಾಂತ್ ಝವೇರಿ, ಬಾಬುಭಾಯಿ ಠಕ್ಕರ್ ಮತ್ತು ಚಿಕಾಗೋ ರೇಡಿಯೊದ ಮಾಲೀಕ ನಂಕಾ ಮೋಟ್ವಾನಿ ಅವರು ಉಪಕರಣಗಳನ್ನು ಸರಬರಾಜು ಮಾಡಿದರು ಮತ್ತು ತಂತ್ರಜ್ಞರನ್ನು ಒದಗಿಸಿದರು. ಡಾ. ರಾಮ್ ಮನೋಹರ್ ಲೋಹಿಯಾ, ಅಚ್ಯುತರಾವ್ ಪಟವರ್ಧನ್ ಮತ್ತು ಪುರುಷೋತ್ತಮ್ ತ್ರಿಕಾಮದಾಸ್ ಸೇರಿದಂತೆ ಅನೇಕ ನಾಯಕರು ಸೀಕ್ರೆಟ್ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ರೇಡಿಯೊಗೆ ಸಹಾಯ ಮಾಡಿದರು. ರೇಡಿಯೋ ಪ್ರಸಾರವು ಗಾಂಧಿ ಮತ್ತು ಭಾರತದಾದ್ಯಂತದ ಇತರ ಪ್ರಮುಖ ನಾಯಕರಿಂದ ಸಂದೇಶಗಳನ್ನು ರೆಕಾರ್ಡ್ ಮಾಡಿತು. ಅಧಿಕಾರಿಗಳಿಂದ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಂಘಟಕರು ಬಹುತೇಕ ಪ್ರತಿದಿನ ನಿಲ್ದಾಣದ ಸ್ಥಳವನ್ನು ಸ್ಥಳಾಂತರಿಸಿದರು. ಅಂತಿಮವಾಗಿ ಪೊಲೀಸರು ಅವರನ್ನು 12 ನವೆಂಬರ್ 1942 ರಂದು ಪತ್ತೆ ಮಾಡಿದರು ಮತ್ತು ಉಷಾ ಮೆಹ್ತಾ ಸೇರಿದಂತೆ ಸಂಘಟಕರನ್ನು ಬಂಧಿಸಿದರು. ನಂತರ ಎಲ್ಲರೂ ಜೈಲು ಪಾಲಾದರು. 

ಭಾರತೀಯ ಪೊಲೀಸರ ವಿಭಾಗವಾದ ಅಪರಾಧ ತನಿಖಾ ಇಲಾಖೆ (ಸಿಐಡಿ) ಉಷಾ ಅವರನ್ನು ಆರು ತಿಂಗಳ ಕಾಲ ವಿಚಾರಣೆ ನಡೆಸಿತು. ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಆಕೆಯನ್ನು ಏಕಾಂತ ಸೆರೆಮನೆಯಲ್ಲಿ ಇರಿಸಲಾಯಿತು ಮತ್ತು ಅವರು ಚಳುವಳಿಗೆ ದ್ರೋಹ ಮಾಡಿದರೆ ವಿದೇಶದಲ್ಲಿ ಅಧ್ಯಯನ ಮಾಡುವ ಅವಕಾಶದಂತಹ ಪ್ರೇರಣೆಗಳನ್ನು ನೀಡಿದರು. ಆದಾಗ್ಯೂ ಅವರು ಮೌನವಾಗಿರಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿದರು ಮತ್ತು ವಿಚಾರಣೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅವರು ಪ್ರಶ್ನೆಗಳಿಗೆ ಉತ್ತರಿಸುವ ಅಗತ್ಯವಿದೆಯೇ ಎಂದು ಹೈಕೋರ್ಟ್‌ನ ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರನ್ನು ಕೇಳಿದರು. ಕಡ್ಡಾಯವಲ್ಲ ಎಂದು ನ್ಯಾಯಾಧೀಶರು ದೃಢಪಡಿಸಿದಾಗ, ಆಕೆ ಯಾವುದೇ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳಿಗೆ ಉತ್ತರಿಸುವುದಿಲ್ಲ ತನ್ನನ್ನು ಉಳಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಹ ಪ್ರಯತ್ನಿಸುವುದಿಲ್ಲ  ಎಂದು ಘೋಷಿಸಿದರು. ವಿಚಾರಣೆಯ ನಂತರ ಆಕೆಗೆ ನಾಲ್ಕು ವರ್ಷಗಳ ಜೈಲು ಶಿಕ್ಷೆ ವಿಧಿಸಲಾಯಿತು (1942 ರಿಂದ 1946). ಆಕೆಯ ಇಬ್ಬರು ಸಹಚರರಿಗೂ ಶಿಕ್ಷೆಯಾಯಿತು.  ಉಷಾ ಅವರನ್ನು ಪುಣೆಯ ಯರವಾಡಾ ಜೈಲಿನಲ್ಲಿ ಇರಿಸಲಾಗಿತ್ತು. ಆಕೆಯ ಆರೋಗ್ಯ ಹದಗೆಟ್ಟಿತು ಆದ್ದರಿಂದ ಸರ್ ಜೆಜೆ ಆಸ್ಪತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಚಿಕಿತ್ಸೆಗಾಗಿ ಬಾಂಬೆಗೆ ಕಳುಹಿಸಲಾಯಿತು. ಆಸ್ಪತ್ರೆಯಲ್ಲಿ ಮೂರ್ನಾಲ್ಕು ಪೊಲೀಸರು ಆಕೆ ತಪ್ಪಿಸಿಕೊಳ್ಳದಂತೆ ಹಗಲು-ರಾತ್ರಿ ಕಾವಲು ಕಾಯುತ್ತಿದ್ದರು. ಆಕೆಯ ಆರೋಗ್ಯ ಸುಧಾರಿಸಿದಾಗ ಆಕೆಯನ್ನು ಯರವಾಡಾ ಜೈಲಿಗೆ ಹಿಂತಿರುಗಿಸಲಾಯಿತು. ಮಾರ್ಚ್ 1946 ರ ಸಮಯದ ಮಧ್ಯಂತರ ಸರ್ಕಾರದಲ್ಲಿ ಗೃಹ ಸಚಿವರಾಗಿದ್ದ ಮೊರಾರ್ಜಿ ದೇಸಾಯಿ ಅವರ ಆದೇಶದ ಮೇರೆಗೆ ಅವರು ಬಾಂಬೆಯಲ್ಲಿ ಬಿಡುಗಡೆಯಾದ ಮೊದಲ ರಾಜಕೀಯ ಕೈದಿಯಾದರು. ಸೀಕ್ರೆಟ್ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ರೇಡಿಯೋ ಕೇವಲ ಮೂರು ತಿಂಗಳುಗಳ ಕಾಲ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಿದರೂ, ಸೆನ್ಸಾರ್ ಮಾಡದ ಸುದ್ದಿ ಮತ್ತು ಬ್ರಿಟೀಷ್-ನಿಯಂತ್ರಿತ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವು ನಿಷೇಧಿಸಿದ ಇತರ ಮಾಹಿತಿಯನ್ನು ಪ್ರಸಾರ ಮಾಡುವ ಮೂಲಕ ಚಳುವಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚು ಸಹಾಯ ಮಾಡಿತು. ರಹಸ್ಯ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ರೇಡಿಯೋ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಚಳವಳಿಯ ನಾಯಕರನ್ನು ಸಾರ್ವಜನಿಕರೊಂದಿಗೆ ಸಂಪರ್ಕದಲ್ಲಿರಿಸಿತು.

ಸೆರೆವಾಸದ ನಂತರ ಉಷಾ ಅವರ ಆರೋಗ್ಯದ ಕೊರತೆಯು ರಾಜಕೀಯ ಅಥವಾ ಸಾಮಾಜಿಕ ಕಾರ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಭಾಗವಹಿಸುವುದನ್ನು ತಡೆಯಿತು. ಭಾರತಕ್ಕೆ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ದೊರೆತ ದಿನ, ಉಷಾ ಮೆಹ್ತಾ ಅವರು ಹಾಸಿಗೆಗೆ ಸೀಮಿತರಾಗಿದ್ದರು ಮತ್ತು ನವದೆಹಲಿಯಲ್ಲಿ ಅಧಿಕೃತ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮಕ್ಕೆ ಹಾಜರಾಗಲು ಸಾಧ್ಯವಾಗಲಿಲ್ಲ. ನಂತರ ಅವರು ತಮ್ಮ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ಪುನಃ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದರು ಮತ್ತು ಗಾಂಧಿಯವರ ರಾಜಕೀಯ ಮತ್ತು ಸಾಮಾಜಿಕ ಚಿಂತನೆಯ ಕುರಿತು ಡಾಕ್ಟರೇಟ್ ಪ್ರಬಂಧವನ್ನು ಬರೆದು ಬಾಂಬೆ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಿಂದ ಪಿಎಚ್‌.ಡಿ ಪಡೆದರು. ಅವರು ಮುಂಬೈ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾನಿಲಯದೊಂದಿಗೆ ಅನೇಕ ಸಾಮರ್ಥ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಸುದೀರ್ಘ ಸಂಬಂಧವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದರು. ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಯಾಗಿ, ಸಂಶೋಧನಾ ಸಹಾಯಕರಾಗಿ, ಉಪನ್ಯಾಸಕರಾಗಿ, ಪ್ರಾಧ್ಯಾಪಕರಾಗಿ ಮತ್ತು ಅಂತಿಮವಾಗಿ ನಾಗರಿಕ ಮತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ವಿಭಾಗದ ಮುಖ್ಯಸ್ಥರಾಗಿ ಪಾತ್ರ ನಿರ್ವಹಿಸಿದರು. ಅವರು 1980ರಲ್ಲಿ ಬಾಂಬೆ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯದಿಂದ ನಿವೃತ್ತರಾದರು.

ಭಾರತದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ನಂತರವೂ ಉಷಾ ಸಾಮಾಜಿಕವಾಗಿ ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿ ಮುಂದುವರೆದರು. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಗಾಂಧಿ ಚಿಂತನೆ ಮತ್ತು ತತ್ತ್ವಶಾಸ್ತ್ರವನ್ನು ಪ್ರಚಾರಪಡಿಸುವಲ್ಲಿ ಇಂಗ್ಲೀಷ್ ಮತ್ತು ಗುಜರಾತಿಯಲ್ಲಿ ಅನೇಕ ಲೇಖನಗಳು, ಪ್ರಬಂಧಗಳು ಮತ್ತು ಪುಸ್ತಕಗಳನ್ನು ಬರೆದರು.  ಅವರು ಗಾಂಧಿ ಸ್ಮಾರಕ ನಿಧಿಯ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿ ಆಯ್ಕೆಯಾದರು.  ಇದು ಗಾಂಧಿ ಪರಂಪರೆಯ ಸಂರಕ್ಷಣೆಗೆ ಮೀಸಲಾದ ಟ್ರಸ್ಟ್ ಆಗಿದೆ. ನವದೆಹಲಿಯ ಗಾಂಧಿ ಪೀಸ್ ಫೌಂಡೇಶನ್‌ನ ಅಧ್ಯಕ್ಷರಾಗಿದ್ದರು. ಅವರು ಭಾರತೀಯ ವಿದ್ಯಾಭವನದ ವ್ಯವಹಾರಗಳಲ್ಲಿ ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿ ಭಾಗವಹಿಸಿದರು. ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವು ಆಕೆಯ ಜೊತೆ ಭಾರತದ 50ನೇ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ವಾರ್ಷಿಕೋತ್ಸವದ ಹಲವಾರು ಆಚರಣೆಗಳನ್ನು ಸಂಯೋಜಿಸಿತು. 1998ರಲ್ಲಿ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವು ಅವರಿಗೆ ಪದ್ಮವಿಭೂಷಣ ಗೌರವವನ್ನು ಅರ್ಪಿಸಿತು.

ಕಾಲಾನಂತರದಲ್ಲಿ ಸ್ವತಂತ್ರ ಭಾರತದ ಸಾಮಾಜಿಕ, ರಾಜಕೀಯ ಮತ್ತು ಆರ್ಥಿಕ ಕ್ಷೇತ್ರಗಳಲ್ಲಿ ನಡೆಯುತ್ತಿರುವ ಬೆಳವಣಿಗೆಗಳ ಬಗ್ಗೆ ಉಷಾ ಹೆಚ್ಚು ಅಸಮಾಧಾನಗೊಂಡಿದ್ದರು. ಆದರೂ "ಭಾರತವು ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವವಾಗಿ ಉಳಿದುಕೊಂಡಿದೆ ಮತ್ತು ಉತ್ತಮ ಕೈಗಾರಿಕಾ ನೆಲೆಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದೆ" ಎಂಬ ಅಭಿಪ್ರಾಯವನ್ನೂ ಹೊಂದಿದ್ದರು. 

ಉಷಾ ಮೆಹ್ತಾ 2000ದ ವರ್ಷ ಆಗಸ್ಟ್ 11ರಂದು ತಮ್ಮ 80ನೇ ವಯಸ್ಸಲ್ಲಿ ಶಾಂತಿಯುತವಾಗಿ ನಿಧನರಾದರು.

On the birth anniversary of great Gandhian and freedom fighter Dr. Usha Mehta